Ograniczanie antropogenicznych obciążeń środowiska jako czynnik trwałego i zrównoważonego rozwoju

Głównym tematem monografii są zmiany w antropogennym obciążeniu środowiska przyrodniczego, które są istotne w kontekście powodowanych efektów środowiskowych, oraz ich znaczenie dla przemieszczania gospodarki narodowej w kierunki trwałego i zrównoważonego rozwoju. Nikt dotąd nie dokonał tak kompleksowego opracowania akcentującego zmiany powiązań gospodarki  ze środowiskiem w okresie transformacji systemowej w ujęciu ilościowym dla lat 1988–2005.

Wprowadzenie.

1. Zarys problemu, cel i hipoteza badawcza

2. Metodyka badawcza, zakres pracy i materiały źródłowe

3. Podstawowe pojęcia

4. Układ pracy

Rozdział 1. Koncepcja trwałego rozwoju układu gospodarka-środowisko przyrodnicze

1.1. Geneza koncepcji rozwoju trwałego i zrównoważonego

1.2. Możliwości osiągnięcia granic wzrostu gospodarczego

1.2.1. Dostępność zasobów a wzrost gospodarczy

1.2.2. Degradacja ekosystemów jako bariera wzrostu

1.2.3. Termodynamiczne bariery wzrostu gospodarczego

1.3. Zapewnienie sprawiedliwości międzypokoleniowej

1.4. Gospodarowanie zasobami odnawialnymi i nieodnawialnymi

1.5. Utrzymanie odporności i zdolności adaptacyjnych środowiska

1.6. Relacje pomiędzy dobrobytem a presją środowiskową w koncepcji środowiskowej krzywej Kuznetsa

1.7. Ocena zmian w układzie gospodarka-środowisko za pomocą wskaźników środowiskowych

Rozdział 2. Dynamika przejścia od rozwoju gospodarczego degradującego środowisko do rozwoju trwałego

2.1. Koncepcja słabej i mocnej trwałości rozwoju

2.2. Ograniczenie przepływu materii pomiędzy środowiskiem a gospodarką

2.3. Postęp techniczny i zmniejszanie się jednostkowego zużycia zasobów środowiskowych

2.4. Stymulowanie pożądanych kierunków zmian w drodze polityki ekologicznej

2.4.1. Cele polityki ekologicznej

2.4.2. Powody ingerencji w mechanizmy ekonomiczne

2.4.3. Instrumenty polityki ekologicznej

2.4.4. Wybór instrumentów polityki ekologicznej

Rozdział 3. Zmienność systemu społeczno-gospodarczego i jego presji środowiskowej w Polsce w okresie transformacji

3.1. Zmiany podstawowych czynników gospodarczych w świetle postulatów rozwoju trwałego i zrównoważonego

3.1.1. Kapitał ludzki i jego przemiany

3.1.2. Wytworzony przez człowieka kapitał techniczny oraz jego przekształcenia

3.1.3. Dobrobyt mieszkańców.

3.2. Wzmacnianie trwałości rozwoju poprzez zmiany w zakresie gospodarki energetycznej

3.3. W kierunku ograniczania eksploatacji zasobów geologicznych

3.4. Racjonalizacja wykorzystania zasobów wodnych

3.4.1. Zasoby wodne i ich pobór na potrzeby systemu społeczno-gospodarczego

3.4.2. Zrzut zanieczyszczeń do wód

3.4.3. Stan czystości ekosystemów wodnych

3.4.4. Rozwój infrastruktury gospodarki wodnej

3.5. Równoważenie celów gospodarczych i środowiskowych w gospodarowaniu powierzchnią ziemi

3.6. Ograniczenie zrzutu zanieczyszczeń do atmosfery

3.6.1. Emisja zanieczyszczeń ze źródeł stacjonarnych

3.6.2. Zanieczyszczenia powietrza ze środków transportu

3.7. Zmniejszanie poziomu przepływu materii poprzez zmiany w zakresie gospodarki odpadowej

3.8. Utrzymywanie różnorodności biologicznej i stabilności ekosystemów w drodze konserwatorskiej ochrony przyrody i gospodarki leśnej.

3.8.1. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych

3.8.2. Zmiany ekosystemów leśnych

3.9. Finansowe i instytucjonalne wsparcie ewolucji gospodarki w kierunku rozwoju trwałego i zrównoważonego

3.9.1. Wzmocnienie infrastruktury ochrony środowiska przez wzrost nakładów inwestycyjnych

3.9.2. Instytucjonalne wsparcie finansowania działań proekologicznych

3.10. Zmiany w zakresie antropogenicznej presji na środowisko - próba podsumowania

Rozdział 4. Przesuwanie się układu gospodarka-środowisko przyrodnicze Polski w kierunku rozwoju trwałego i zrównoważonego

4.1. Zmiany relacji w układzie presja-stan-reakcja jako efekt ograniczania antropogenicznej presji na środowisko

4.1.1. Antropogeniczna presja na środowisko

4.1.2. Środowiskowe efekty ograniczenia presji systemu gospodarczego

4.1.3. Reakcje systemu społeczno-gospodarczego na problemy środowiskowe

4.1.4. Presja, stan, reakcje w okresie transformacji - podsumowanie

4.2. Antropogeniczna presja na otoczenie przyrodnicze a koszty gospodarczego wykorzystania środowiska

4.2.1. Badanie kosztów wykorzystania zasobów środowiska

4.2.2. Wpływy do funduszy

4.2.3. Wpływy za wykorzystanie zasobów wodnych

4.2.4. Pozarolnicze wykorzystanie ziemi i wpływy z tego tytułu

4.2.5. Przychody do funduszy związane z zanieczyszczaniem powietrza

4.2.6. Odpady i generowane przez nie przychody funduszy rozwoju trwałego i zrównoważonego H.E. Daly'ego i S.M. de Bruyna

4.3. Ograniczenie nakładów środowiskowych w gospodarce jako wyraz realizacji postulatów

4.3.1. Udział nakładów środowiskowych w PKB - metodyka badania

4.3.2. Wykorzystanie zasobów a PKB

4.3.3. Zanieczyszczanie środowiska a PKB Kuznetsa

4.4. Presja systemu gospodarczego na otoczenie przyrodnicze w świetle środowiskowej krzywej

4.5. Ewolucja znaczenia czynników środowiskowych w kreowaniu dobrobytu - modele ekonometryczne oparte na schemacie relacji gospodarka-środowisko H.E. Daly'ego

4.6. Zmiany zależności dobrobytu od czynników jego tworzenia

Rozdział 5. Zmiany antropogenicznych obciążeń środowiska na tle przemian cywilizacyjnych

5.1. Rozwój trwały i zrównoważony na tle zmian cywilizacyjnych

5.2. Demokratyzacja życia społeczno-gospodarczego a rozwój trwały i zrównoważony

5.2.1. Ograniczenia środowiskowe a zagrożenia wzrostu gospodarczego

5.3. Możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego dzięki wykorzystaniu zasobów środowiskowych

Praca wpisuje się do rozważań głównego nurtu ekonomii środowiska i zasobów naturalnych. Autor poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy zmiany w antropogennym obciążeniu środowiska przyrodniczego są istotne w kontekście powodowanych efektów środowiskowych oraz czy obserwowane przemiany mają znaczenie dla kierunku przemieszczania gospodarki narodowej.

Autor osiągnął zakładany cel poznawczy i praktyczny oraz pozytywnie zweryfikował hipotezę, że poziom antropogennego obciążenia środowi- ska dowodzi iż polska gospodarka rozwija się zgodnie z ideą trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Przeprowadzona analiza jest wartościowa nie tylko z teoretycznego, ale także implementacyjnego punku widzenia. Wskazuje decydentom efekt wysiłku podjętego przez polską gospodarkę na rzecz zmniejszenia obciążenia środowiska przyrodniczego.

Prof. dr hab. Bazyli Poskrobko z recenzji